Το έργο STEAMitUP στοχεύει στην ανάπτυξη ενός καινοτόμου εκπαιδευτικού προγράμματος και περιβάλλοντος – toolkit το οποίο θα προσφέρει online ενότητες, σχέδια μάθησης και υλικό για βιωματικά εργαστήρια στο STEAM και στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών. Στο πλαίσιο του έργου παίρνουμε συνεντεύξεις από έμπειρους κα μάχιμους εκπαιδευτικούς οι οποίοι μας μεταφέρουν την πολύτιμη εμπειρία τους, όπως είναι ο Μανόλης Κουσλόγλου. Ξεκινάμε τη συνέντευξη με μία πολύ σύντομη αναδρομή στα όσα έχει πετύχει μέχρι σήμερα και πώς συνδέονται όλα αυτά με το STEM και το STEAM…
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Καταρχάς, να πω ότι η επαγγελματική μου καριέρα ξεκίνησε ως Μηχανικός ανάπτυξης λογισμικού τηλεπικοινωνιών, σε μία μεγάλη πολυεθνική εταιρεία. Αυτό μου έδωσε τις βάσεις σε θέματα προγραμματισμού και engineering, καθώς βίωσα στην πράξη και όχι μόνο στη θεωρία, το πώς γίνεται ο προγραμματισμός και μάλιστα σε τηλεπικοινωνιακά συστήματα. Στη συνέχεια, ήρθε ο διορισμός μου ως φυσικός ραδιοηλεκτρολόγος, γιατί κατείχα μεταπτυχιακό στην ηλεκτρονική φυσική – ραδιοηλεκτρολογία, ένα απαιτητικό μεταπτυχιακό, από τα λίγα που υπήρχαν εκείνη την εποχή, το 1995 που το ολοκλήρωσα. Ξεκίνησα λοιπόν ως καθηγητής φυσικός και συνεχίζω εδώ και είκοσι χρόνια. Σε αυτά τα χρόνια, δεν έπαψα ποτέ να χρησιμοποιώ την τεχνολογία. Από την πρώτη μέρα που διορίστηκα μέχρι και σήμερα χρησιμοποιώ πάντα ΤΠΕ. Τις Φυσικές Επιστήμες τις διδάσκω πάντα μέσω πειραμάτων, με οποιοδήποτε τρόπο. Συνεχώς συμμετέχω σε κάποιες επιμορφώσεις, σεμινάρια και συνέδρια, ώστε να επικαιροποιώ τις γνώσεις και τις δεξιότητές μου, σε θέματα Παιδαγωγικής, Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογιών, ενώ πρόσφατα έγινα Επιμορφωτής Β Επιπέδου (δηλαδή επιμορφωτής σε θέματα αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία).
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Πότε και πώς άρχισαν τα μαθήματά σου να παίρνουν μία πιο διαθεματική μορφή;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Κατά την άποψή μου, το μάθημα μου είχε διαθεματική μορφή από την πρώτη μέρα που διορίστηκα. Ο πρώτος λόγος σχετιζόταν με τις σπουδές μου, που με βοήθησαν να εντάξω τη χρήση Νέων Τεχνολογιών στη διδασκαλία της Φυσικής. Ο δεύτερος λόγος ήταν το γεγονός ότι τη Φυσική δεν την αντιμετώπισα ποτέ ως ένα ανεξάρτητο μάθημα, αλλά θα έλεγα ότι την αντιμετώπισα ολιστικά, δηλαδή με τρόπο ώστε οι μαθητές μαθαίνοντας Φυσική, να μπορούν να εξηγήσουν τα φαινόμενα και τον κόσμο ή να εφαρμόσουν τη Φυσική στην καθημερινότητά τους. Αυτό σημαίνει, ότι ταυτόχρονα με τη Φυσική στην ουσία κάναμε και Engineering, είτε χρησιμοποιώντας Νέες Τεχνολογίες είτε απλά υλικά καθημερινής χρήσης. Μπορείς να διδάξεις και με πλαστελίνες, καλαμάκια, μπουκάλια, CD, και με απλές πειραματικές συσκευές. Επίσης, σε κάποιες περιόδους χρειάστηκε να συνεργαστώ με συναδέλφους άλλων ειδικοτήτων όπου νομίζω ότι έγιναν και τα ομορφότερα πράγματα!
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Αυτό είναι πολύ ωραίο, να συνεργάζεσαι με εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων. Μπορείς να μας δώσεις ένα παράδειγμα;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Θα αναφέρω ένα κορυφαίο παράδειγμα συνεργασίας που είχα πριν από πέντε χρόνια. Με μία εξαιρετική φιλόλογο είχαμε λάβει μέρος σε ένα διεθνές project το «NewLight.OldIdeas«, το οποίο αφορούσε την εξέλιξη της Θεωρίας της Σχετικότητας, από τον Αριστοτέλη μέχρι τις μέρες μας.
Στο πλαίσιο αυτό, το project περιλάμβανε και Μηχανική, αλλά και Ιστορία των Επιστημών. Συνεργάστηκα με τη Φιλόλογο Αλεξάνδρα Γερακίνη και πέρα από τον Χωροχρόνο, με τον οποίο ασχοληθήκαμε στο πως τον αντιμετώπισε ο Αριστοτέλης, συμπεριλάβαμε και τον Χρονότοπο του Bakhtin, μία έννοια η οποία αφορά τη Λογοτεχνία και όχι τη Φυσική. Ο συνδυασμός αυτός επέφερε καρπούς, διότι το τελικό αποτέλεσμα είχε πολύ ενδιαφέρον και τελικά, με τη συνδρομή όλων των υπολοίπων συμμετεχόντων από έξι άλλες χώρες παγκοσμίως (Γερμανία, Ελβετία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ, Ολλανδία και Ιταλία) και με καθηγητές διαφορετικών ειδικοτήτων, το project βραβεύτηκε στο μεγαλύτερο διαγωνισμό των λατινόφωνων χωρών που διεξάγεται κάθε χρόνο στην Ισπανία.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Φαίνεται πολύ ενδιαφέρον αυτό το βραβευμένο best practice μελέτης του χωρο-χρόνου από διάφορες οπτικές γωνίες. Με την ευκαιρία λοιπόν αυτή, πιστεύεις ότι υπάρχει δυνατότητα οι εκπαιδευτικοί να συμμετέχουν σε σεμινάρια για τέτοιου είδους διαθεματικές ή/και STEAM πρακτικές; Γίνονται τέτοια σεμινάρια ή εσύ ο ίδιος κάνεις κάποια τέτοια σεμινάρια ώστε να δίνεις αυτή την ιδέα η οποία είναι πάρα πολύ ωραία;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ιδιαίτερα δύσκολη… Γίνονται πολλές επιμορφώσεις σε επίπεδο Νομού και σε επίπεδο Περιφέρειας, από τους Συντονιστές Εκπαιδευτικού Έργου και τα Κέντρα Φυσικών Επιστημών (ΕΚΦΕ). Οι επιμορφώσεις αυτές όμως δεν αφορούν μία ολιστική αντιμετώπιση της διδασκαλίας των επιστημών στο σχολείο, αλλά πολύ συγκεκριμένους τομείς. Για παράδειγμα, οι καθηγητές θα συγκεντρωθούν και θα πειραματιστούν πάνω σε κάποια θέματα Φυσικής ή Χημείας μια συγκεκριμένης τάξης ή θα κάνουν κάποια πειράματα οι δάσκαλοι και φτάνει… έως εκεί. Δεν ξέρω εάν είναι δυνατή η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε κάτι πιο ολιστικό. Άλλωστε, αναρωτιέμαι ποιος θα μπορούσε να επιμορφώσει εκπαιδευτικούς σε κάτι τέτοιο. Επίσης, ποιο θα μπορούσε να είναι το περιεχόμενο μιας τέτοιας επιμόρφωσης, αφού είναι κάτι ιδιαίτερα σύνθετο και συνεπώς κάτι πιο δύσκολο.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Όντως υπάρχει τέτοιο ζήτημα και ένας από τους στόχους του έργου STEAMitUP είναι να δημιουργήσει ένα τέτοιο framework, για να μπορεί να είναι δυνατή αυτή η αξιοποίηση της ιδέας του STEAM στις φυσικές επιστήμες και όχι μόνο. Για να γίνει αυτό θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να έχουν κάποιες ικανότητες. Εσύ ποιες ικανότητες θεωρείς σημαντικές για να προσεγγίσουν ολιστικά τη διδασκαλία;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Ακόμη μια δύσκολη απάντηση! Ίσως αυτό να ήταν λίγο πιο εύκολο πριν 30 ή 40 χρόνια όπου γενικά, δεν αναφέρομαι μόνο σε συναδέλφους, πολύς κόσμος ήταν πιο ευρυμαθείς, δηλαδή είχαν γνώσεις πάνω σε πολλά διαφορετικά αντικείμενα, δεν υπήρχε μεγάλη εξειδίκευση, παρά μία πιο συνολική εικόνα και αντιμετώπιση του κόσμου. Σήμερα, υπάρχει μια υπερειδίκευση, η οποία εμφανίζεται ακόμα και στην εκπαίδευση: Ξεκινάμε από γνώσεις που παρέχει ένας δάσκαλος, που έχει μία ευρυμάθεια και καταλήγουμε στην Γ’ Λυκείου, όπου διδάσκονται πολύ συγκεκριμένα θέματα και με πολύ συγκεκριμένο τρόπο προκειμένου τα παιδιά να περάσουν τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Στη σημερινή εποχή, νομίζω ότι ο καθένας επικεντρώνεται στον τομέα του, με αποτέλεσμα να υπάρχει πρόβλημα στην ολιστική αντιμετώπιση, ακόμα και των επιστημών. Τώρα, όσον αφορά τις ικανότητες που πρέπει να έχει κάποιος… Νομίζω ότι πρέπει να είναι ενημερωμένος σε πάρα πολλούς τομείς. Αυτό αποτελεί προϋπόθεση. Επιπλέον, θα πρέπει να έχει τη διάθεση για αλλαγή στον τρόπο διδασκαλίας, ακόμα δηλαδή κι αν δεν διαθέτει δεξιότητες πρέπει να είναι έτοιμος να αποδεχτεί τις αλλαγές για έναν εκσυγχρονισμό του τρόπου που διδάσκει.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Αυτό είναι πολύ ωραίο, διότι από τη μία πλευρά έχουμε τις παιδαγωγικές προσεγγίσεις αλλά θα πρέπει να εξειδικεύσεις πλέον σε κάποια θέματα που αφορούν και στη μεθοδολογία και τις πρακτικές με τα μέσα και τα υλικά τα οποία εσύ θα χρησιμοποιήσεις στη διδασκαλία. Δεν πρέπει να έχεις μία μεγάλη και πλούσια φαρέτρα από εργαλεία για να μπορέσεις να κάνεις αυτή τη δουλειά ή όχι;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Η αλήθεια είναι ότι πράγματι χρειάζονται μέσα. Ωστόσο, μπορείς να ασχοληθείς με το STEM ακόμη κι αν διαθέτεις ελάχιστα μέσα. Μπορείς να πεις ότι χρειάζονται Νέες Τεχνολογίες, οι οποίες όμως είναι προσβάσιμες πια σε κάθε σχολείο: όλα τα σχολεία διαθέτουν υπολογιστές, πολλά σχολεία διαθέτουν διαδραστικούς πίνακες, πειραματικές διατάξεις, ενώ είναι πολύ εύκολο πια, αφού το επιτρέπει και η νομοθεσία, να προμηθευτούν τα σχολεία tablets ή κινητά. Οι ψηφιακές φορητές συσκευές είναι πολύ φθηνές και αποτελούν πολύ χρήσιμα εργαλεία για διεξαγωγή πειραμάτων, ενώ βοηθούν πάρα πολύ στη διδακτική των φυσικών επιστημών και όχι μόνο. Ωστόσο, τέτοια θέματα μπορούν να διδαχθούν και με απλά υλικά. Για παράδειγμα, οι εφαρμογές των Φυσικών Επιστημών μπορούν να διδαχθούν με αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως πλαστελίνες, CD, καλαμάκια, μπαλόνια κλπ. Συνεπώς, θεωρώ, ότι δεν είναι τόσο θέμα έλλειψης μέσων, αλλά ίσως έλλειψης διάθεσης από κάποιον να εκμεταλλευτεί όλα αυτά τα εργαλεία για να διδάξει με διαφορετικό τρόπο τις Φυσικές Επιστήμες ή οποιαδήποτε άλλη επιστήμη.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Εσύ αν ήσουν υπεύθυνος μιας τέτοιας επιμόρφωσης, πώς θα οργάνωνες μια τέτοια προσέγγιση στη διδασκαλία; Ποια είναι τα βασικά σου συστατικά για μια τέτοια προσέγγιση με δεδομένο φυσικά ότι οι εκπαιδευτικοί θα έχουν τη διάθεση για μια τέτοια εφαρμογή στην τάξη;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Οι τομείς στους οποίους θα μπορούσα να επικεντρωθώ, όπως τώρα στα γρήγορα σκέφτομαι, είναι καταρχάς τρεις:
– Αρχικά, θεωρώ ότι οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται στήριξη στις Νέες Τεχνολογίες, κάτι που είναι εύκολο να γίνει με τη δημιουργία Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης, όπου βοηθάει ο ένας τον άλλον με ανταλλαγή ιδεών.
– Δεύτερον, είναι απαραίτητη η ψυχολογική στήριξη, το να προσπαθείς δηλαδή να δίνεις κίνητρα στους εκπαιδευτικούς, ώστε τις γνώσεις που αποκτούν να τις εφαρμόζουν. Τα κίνητρα μπορεί να είναι πολλά και διαφορετικά, αλλά όχι χρηματικά. Το άριστο θα ήταν αν θα μπορούσες να αναδείξεις τα εσωτερικά κίνητρα του καθενός, ώστε να μπορούν αυτά που μαθαίνουν να τα εφαρμόζουν στην τάξη.
– Τρίτον, είναι να πείσεις τους συναδέλφους να συνδέουν με την καθημερινότητα ό,τι διδάσκουν. Οι θεωρίες καλές είναι και η φιλοσοφία και οι θεωρητικές προσεγγίσεις, αλλά οι μαθητές χρειάζονται οπωσδήποτε κάτι πρακτικό στα χέρια τους, αλλά και να γνωρίζουν αυτό που μαθαίνουν σε τι «χρησιμεύει».
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Είναι όντως πολύ σημαντικοί και οι τρεις τομείς στους οποίους αναφέρθηκες, και πραγματικά αυτό που με είχε εντυπωσιάσει στις πρακτικές σου, ήταν ο τρόπος με τον οποίον χρησιμοποιούσες τους αισθητήρες μιας ταμπλέτας ή κάθε είδους κινητού, και θα ήθελα να μας πεις δυο λόγια, αφού είναι ένα πολύ ωραίο παράδειγμα σύνδεσης με τον πραγματικό κόσμο. Και είσαι ίσως από τους πρώτους στην Ελλάδα που έχουν κάνει τέτοια δουλειά σε εκπαιδευτικό επίπεδο…
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Δυστυχώς, έχω την εντύπωση ότι σε επίπεδο εφαρμογής είμαι ανάμεσα στους λίγους που εκμεταλλεύτηκαν συστηματικά το mobile learning μέσα στην τάξη. Υπήρχαν θεωρίες, υπήρχαν προσεγγίσεις, έχω την εντύπωση μάλιστα ότι αρκετοί συνάδελφοι το εφάρμοσαν περιστασιακά, αλλά με συστηματικό τρόπο σίγουρα το εφαρμόσαμε στο 3ο Γυμνάσιο Καβάλας όπου υπηρετώ. Μάλιστα, δεν το εφαρμόσαμε απλά όπως το κάνουν σε κάποια σχολεία των Ηνωμένων Πολιτειών ή της Γερμανίας, όπου χρησιμοποιούν τις βασικές λειτουργίες ενός κινητού, δηλαδή την καταγραφή σε βίντεο, για παράδειγμα, μιας ελεύθερης πτώσης ενός αντικειμένου, όπου σημειώνουν τις διαδοχικές θέσεις του, ώστε να καταλήξουν στους μαθηματικούς τύπους… Εμείς προχωρήσαμε ένα βήμα παραπάνω και εκμεταλλευτήκαμε τα κινητά και τα tablets, μετατρέποντάς τα σε φθηνές ηλεκτρονικές εργαστηριακές συσκευές. Διαθέτοντας απλώς μερικά κινητά και tablets μπορούσαμε να κάνουμε μετρήσεις και στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου και να μελετάμε φυσικά φαινόμενα, διαθέτοντας στην ουσία ένα εργαστήριο αντάξιο οποιουδήποτε άλλου σχολείου σε όλο τον κόσμο. Μάλιστα, εφόσον οι μετρήσεις γίνονται από παιδιά και η αξιοπιστία των μετρήσεων δεν είναι μεγάλη, ήταν και μία ευκαιρία να το κάνουμε πιο ουσιαστικό το μάθημα, μελετώντας τα σφάλματα μετρήσεων και όχι μόνο τις μετρήσεις, να καταλήγουμε σε μαθηματικούς τύπους κλπ. Είναι κάτι εξαιρετικά χρήσιμο! Επαναλαμβάνω, βρεθήκαμε να διαθέτουμε ένα υπερσύγχρονο εργαστήριο φυσικών επιστημών μόνο με 4-5 tablets και 2-3 κινητά.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Πες μας 2-3 παραδειγματάκια με μετρήσεις και πειράματα που κάνατε, για να πάρουμε μια εικόνα…
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Στην τάξη χρησιμοποιούμε τα κινητά με πολλούς τρόπους και ανάλογα με τη διδακτέα ύλη της κάθε τάξης, από πιο απλά πράγματα όπως είναι π.χ. στην Α’ Γυμνασίου η μέτρηση της απόστασης με το αποστασιόμετρο των κινητών, σε συνδυασμό βέβαια με τις κλασικές μεθόδους με μεζούρες-μετροταινίες. Στη Β’ Γυμνασίου κάνουμε μέτρηση ταχύτητας με πολλούς διαφορετικούς τρόπους μέσω κινητών, καθώς αυτά διαθέτουν αισθητήρες που μετρούν ταχύτητα, αλλά και με έμμεσους τρόπους όπως ο υπολογισμός χρόνου (με τη χρήση χρονομέτρου) και απόστασης (με τη χρήση αποστασιομέτρου) και μετά με τη διαίρεση, ώστε να βρούμε τη Μέση Ταχύτητα. Επίσης, στη Γ’ Γυμνασίου χρησιμοποιούμε τα κινητά και tablets στη διδασκαλία του ήχου: Καταγράφουμε το φάσμα ομιλίας των μαθητών, συγκρίνουμε το φάσμα μεταξύ αγοριών – κοριτσιών για να μελετήσουμε τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά του ήχου, όπως είναι η χροιά ή το ύψος για παράδειγμα. Αυτά τα πράγματα είναι σχεδόν αδύνατον να διδαχθούν με οποιοδήποτε άλλο τρόπο.
Επίσης, χρησιμοποιούμε τα tablets για να εφαρμόσουμε την επαυξημένη πραγματικότητα (ΑR), έτσι ώστε, βασισμένοι σε βιβλία Φυσικής, να ζωντανεύουμε κάποια φαινόμενα και να μελετάμε κάποια φυσικά μεγέθη. Ένα παράδειγμα είναι το πώς μελετούμε τη Δυναμική Ενέργεια: Δεν το κάνουμε με τους κλασικούς τρόπους, αλλά με τη χρήση ενός βιβλίου, το οποίο μέσω επαυξημένης πραγματικότητας ζωντανεύει έναν γερανό που γκρεμίζει έναν τοίχο. Ανάλογα με το πόσο ψηλά είναι η μπάλα του γερανού, ρυθμίζουμε τη δυναμική της ενέργεια, προσπαθώντας να γκρεμίσουμε τον τοίχο. Επίσης, τα παιδιά οδηγούν εικονικά διαστημόπλοια σε ξένους πλανήτες, αλλά και… ζεσταίνουν νερό, μελετώντας τη θερμοκρασία του και φτιάχνοντας διαγράμματα μέσω επαυξημένης πραγματικότητας. Τέλος, να πω ότι η χρησιμοποιούμε και την Εικονική Πραγματικότητα (VR), δηλαδή οι μαθητές φοράνε μάσκες με δωρεάν λογισμικό και κάνουν κάποια εικονικά ταξίδια στο διάστημα, γνωρίζοντας πλανήτες και ταξιδεύοντας στο Σύμπαν. Αυτές είναι κάποιες από τις εφαρμογές που κάνουμε μέσα στην τάξη.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Ουσιαστικά λοιπόν απαντάς και στο ερώτημα κατά πόσο είναι ελκυστική όλη αυτή η ιστορία στα παιδιά. Με όλα αυτά που κάνεις θα ήθελα πραγματικά να είμαι μαθητής σου και να συμμετέχω σε τέτοιες δραστηριότητες… Ειδικότερα όμως, επειδή υπάρχουν σχετικές αναζητήσεις και συζητήσεις, τα κορίτσια συμμετέχουν ενεργά σε αυτή τη διαδικασία;
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Θα φανεί λίγο περίεργη η απάντηση που θα δώσω, όσον αφορά το ενδιαφέρον των μαθητών: Δεν ξέρω αν δείχνουν τόσο μεγάλο ενδιαφέρον όταν χρησιμοποιούν tablets και κινητά, γιατί είναι κάτι που ανήκει στην καθημερινότητά τους και το βλέπουν φυσιολογικό. Το βασικό όμως είναι ότι σίγουρα δεν βαριούνται, όπως συμβαίνει σε κάποια μαθήματα. Να το πω αλλιώς, δεν ξέρω αν αυτό που προσφέρουμε μέσα στην τάξη είναι τόσο εντυπωσιακό ώστε να τραβάει το ενδιαφέρον τους, πάντως φαίνεται ότι τουλάχιστον δεν βαριούνται, ότι περνάει γρήγορα η ώρα, ότι έχει ενδιαφέρον αυτό που ακούνε, ότι συμμετέχουν… Άλλωστε, να μην ξεχνάμε ότι όλες αυτές οι διαδικασίες που ακολουθούμε είναι ομαδοσυνεργατικές, δηλαδή δεν έχει ο καθένας το δικό του κινητό, αλλά οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε μικρές ομάδες, συνεργάζονται, συζητάνε… Οι μέθοδοι που ακολουθούμε, έτσι κι αλλιώς, είναι ανακαλυπτικές ή διερευνητικές, που σημαίνει ότι οι μαθητές πρέπει να προβληματιστούν, να συζητήσουν, να ψάξουν, να καταγράψουν, δηλαδή να έχουν ενεργή συμμετοχή. Το βασικότερο όλων και αυτό που ένιωσα και το βλέπω καθημερινά, είναι ότι χτυπάει το κουδούνι και λένε «κύριε, πότε χτύπησε κιόλας!». Νομίζω ότι δεν υπάρχει κάτι καλύτερο για έναν καθηγητή, να ακούει κάτι τέτοιο από τους μαθητές του.
Όσον αφορά τώρα τα κορίτσια, προσπαθώ να καταλάβω ποια είναι η διαφορά με τα αγόρια, δηλαδή γιατί γίνεται ειδικά μία ερώτηση για τα κορίτσια και όχι γενικά για μαθητές, αυτό θέλω να καταλάβω.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Από έρευνες που έχουν γίνει, το STEM προσελκύει λιγότερο τις μαθήτριες, υπάρχει ένα «gap». Φαίνεται, λοιπόν, ότι μάλλον δεν έχουμε καταφέρει όσοι ασχολούμαστε με θέματα των θετικών επιστημών να «πείσουμε» τα κορίτσια να συνεχίσουν εξ ίσου με τα αγόρια προς αντίστοιχες σπουδές. Δηλαδή το «θηλυκό» και το «αρσενικό» στοιχείο δεν είναι ισορροπημένα! Και έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση αναδεικνύει και ειδικότερες δράσεις ζητώντας να ασχοληθούν κορίτσια με αυτές.
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Η άποψή μου είναι ότι όταν αυξάνεται το ενδιαφέρον των μαθητών, αυξάνεται το ενδιαφέρον όλων των μαθητών, άρα και των κοριτσιών. Επομένως, ο νέος διαθεματικός τρόπος διδασκαλίας με Νέες Τεχνολογίες αυξάνει το ενδιαφέρον όλων των μαθητών. Από κει και μετά, πιστεύω ότι δυστυχώς πολλά κορίτσια έχουν συνδέσει τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών με θεωρίες και με μαθηματικούς τύπους, θέματα με τα οποία ίσως τα αγόρια να είναι πιο εξοικειωμένα. Όταν διδάσκεις με διαθεματικό τρόπο και δείχνεις ποιες είναι οι εφαρμογές στην καθημερινή ζωή, νομίζω ότι αυτά τα κορίτσια αντιμετωπίζουν τις Φυσικές Επιστήμες πολύ πιο θετικά. Για παράδειγμα, ένα πρόβλημα Φυσικής δεν είναι μόνο ένα «σώμα» που κινείται, η απόσταση που διανύει, η μέση ταχύτητά του. Αυτό δεν είναι ελκυστικό. Νομίζω ότι γίνεται πιο ελκυστικό ωστόσο, όταν το κλίμα είναι πιο θετικό με ομαδοσυνεργατικό πνεύμα και χρήση κινητών και tablets. Έτσι, δεν διαχωρίζονται τα αγόρια από τα κορίτσια στη σχέση τους με τις Φυσικές Επιστήμες.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Θεωρώ ότι αυτό που ανέφερες είναι πρότυπο απάντησης ανάμεσα σε τάσεις διαχωρισμού αγοριών και κοριτσιών.
Όμως δεν αναφερθήκαμε καθόλου στην «επέκταση» αν μπορούμε να την πούμε έτσι του STEM σε STEAM. Ένα μικρό, θετικό ή και αρνητικό σχόλιό σου, προς την τάση αυτή θα είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο…
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Καταρχάς, θα έλεγα ότι η… «ατμοποίηση» του STEM σε STEAΜ άργησε να συμβεί. Θυμάμαι ότι πριν από 20 και πλέον χρόνια, όταν εργαζόμουν σε διεθνή εταιρία τηλεπικοινωνιών, συζητιόταν έντονα το θέμα της εμπλοκής ατόμων με σπουδές θεωρητικού προσανατολισμού σε «άσχετους» φαινομενικά με τις σπουδές τους τομείς, όπως το engineering. Κι αυτό υποστηριζόταν εδώ και δεκαετίες γιατί φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά χρήσιμες, εποικοδομητικές, δημιουργικές και κάποιες φορές απαραίτητες οι διαφορετικές, «εναλλακτικές» θα έλεγα, προσεγγίσεις σε ένα θέμα τεχνικής φύσης. Βεβαίως, τίθεται αυτόματα το ερώτημα πόσα ακόμη… γράμματα θα προστεθούν στο STEM. Αφού εισάγεται η τέχνη (Art), με την ευρεία έννοια βεβαίως, γιατί να μην εισαχθεί και ειδικότερα η γλώσσα/λογοτεχνία (Language/Literature) ή ακόμη και η ιστορία (History), ώστε τελικά το STEAM να μετατραπεί σε STEΗLAM… Άλλωστε, να μη ξεχνάμε ότι η τεχνολογική ανάπτυξη εγείρει πάντα θέματα ηθικής φύσης και γι’ αυτό πρέπει να εμπλέκονται και επιστήμονες θεωρητικού προσανατολισμού.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Ας κλείσουμε όμως την πολύ ενδιαφέρουσα αυτή συνέντευξη, με την καλή πρακτική που έχετε δημιουργήσει με την «Κοινότητα της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης» (είναι σίγουρα best practice»), την ομάδα που έχετε συστήσει και μου τελικά είχε απίστευτη αποδοχή και διάχυση στην εκπαιδευτική κοινότητα με τα εντυπωσιακά στατιστικά που παρουσίασες στο συνέδριο που έγινε πρόσφατα και για την οποία θα ήθελα να μας πεις δυο λόγια από την εμπειρία του ως ο διαχειριστής αυτής της ομάδας και δημιουργός της…
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Πράγματι, πρόκειται για μία ομάδα Πρακτικής και Μάθησης, την οποία δημιούργησα λίγες μέρες μετά το κλείσιμο των σχολείων (λόγω covid-19). Τότε είχα στο πλευρό μου τη συνάδελφο Έφη Μπακή, ενώ τώρα τρεις άλλες εξαιρετικές συναδέλφους, την Αλεξάνδρα Γερακίνη, τη Χρύσσα Λάζου και την Αδαμαντία Σπανακά. Στο πρώτο μόλις διήμερο, η ομάδα είχε ήδη 5.000 μέλη, τα οποία σε ένα μήνα έγιναν 24.000 και αυτή τη στιγμή που μιλάμε έχει ξεπεράσει τα 28.000 μέλη. Κι ενώ στην ουσία η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει σταματήσει, οι εγγραφές των μελών συνεχίζονται. Σε αυτή την περίοδο των 3 μηνών έγιναν πάνω 11.000 αρχικές δημοσιεύσεις, τα σχόλια ξεπέρασαν τις 120.000, και οι αντιδράσεις έφτασαν το ένα 1.000.000. Τα ενεργά μέλη της ομάδας ξεπερνούν τις 18.000, ακόμα και σήμερα που μιλάμε, που έχουν κλείσει τα σχολεία.
Η ομάδα αυτή στήριξε και συνεχίζει να στηρίζει σε πάρα πολλούς τομείς τους συναδέλφους, καθώς παρέχει:
– Τεχνική υποστήριξη: Σε οποιοδήποτε ερώτημα απαντούν άμεσα πολλοί εκπαιδευτικοί!
– Συμβουλευτική: Ρωτάει ένα εκπαιδευτικός «πώς μπορώ να εφαρμόσω…» και απαντούν πολλοί συνάδελφοί του.
– Επιμόρφωση: Έχουν διοργανωθεί μέχρι σήμερα περίπου 100 ομαδικές προβολές σε θέματα παιδαγωγικά, πνευματικών δικαιωμάτων, χρήσης πλατφορμών και ΤΠΕ κλπ.
Επιπλέον, να επισημάνω ότι η ομάδα βοήθησε τους εκπαιδευτικούς να μην απομονωθούν επαγγελματικά κατά τη διάρκεια της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αφού δεν ήταν δυνατή η φυσική συνεύρεσή τους στα σχολεία.
Άφησα για το τέλος το πιο βασικό ίσως στοιχείο, που δεν είναι άλλο από τη ψυχολογική στήριξη: Οι εκπαιδευτικοί επί δύο και πλέον μήνες μήνες πέρασαν δύσκολες στιγμές, ξενύχτησαν! Όσοι ξενυχτούσαν λοιπόν, ήξεραν ότι κοντά τους έχουν μερικούς χιλιάδες συναδέλφους τους, με τους οποίους μπορούσαν να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν ιδέες και να συζητήσουν τα προβλήματά τους. Όλα αυτά ήταν πάρα πολύ σημαντικά και όπως φάνηκε από την εξέλιξη της ομάδας, τα αποτελέσματα ήταν σπουδαία: η ομάδα ξεκίνησε με κραυγές αγωνίας «δεν μπορώ να μπω στην πλατφόρμα», «δεν μπορώ να κάνω…» και με ερωτήματα «πώς μπορώ να…» και κατέληξε, αν και δεν έχει κλείσει ο κύκλος της βέβαια, με αναρτήσεις χιλιάδων ψηφιακών αντικειμένων και συμβουλές για αξιοποίηση λογισμικών. Φαίνεται δηλαδή ότι όλο αυτό είχε αποτέλεσμα. Επίσης, η επιτυχία της ομάδας φάνηκε και σε μία πρόσφατη παρουσίασή της, στο πλαίσιο μιας εξ αποστάσεως διημερίδας: Οι εκπαιδευτικοί που παρακολουθούσαν και είχαν συμμετάσχει στην ομάδα εκφράστηκαν με εξαιρετικά θετικά σχόλια και ευχαριστούσαν συνεχώς όλα τα υπόλοιπα μέλη που τους στήριξαν όλη αυτή τη χρονική περίοδο.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Μπράβο σας, καταφέρατε να δημιουργήσετε ένα εντυπωσιακό self-organized ή self-regulated environment, το οποίο από την εμπειρία μου θα το χαρακτήριζα σίγουρα ως ένα δυναμικό best practice, όντας μία σημαντική ανάγκη που υπήρχε ακριβώς με το lookdown. Καταφέρατε άμεσα να ανταποκριθείτε σε αυτή την ανάγκη και δεν επέβαλε κάποιο άτομο μια συγκεκριμένη πορεία, αλλά η ίδια η ομάδα θεωρώ ότι οδήγησε από αυτά που λες την επιτυχημένη πορεία με όλα αυτά τα απίστευτα posts πολύ παραμετρικές συνιστώσες.
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Η αυτορρύθμιση της ομάδας σίγουρα λειτούργησε… Μία φορά είχα μιλήσει με την Έφη Μπακή που ήταν τότε συνδιαχειρίστρια και της είπα: «Φαντάσου ότι είμαστε σε ένα γήπεδο με 27.000 θεατές κι εμείς οι δύο να ελέγχουμε. Θα τα καταφέρναμε μόνοι μας;» Μου απάντησε «φυσικά όχι!» Άρα, για να λειτουργήσει η ομάδα και να επιβιώσει, προφανώς συνεισέφεραν με τη συμπεριφορά τους, το ήθος και τη νοοτροπία τους όλα τα μέλη. Αν τα μέλη δεν ήθελαν και είχαν άλλη νοοτροπία ή δημιουργούσαν προβλήματα, θα είχε διαλύσει ομάδα. Από κει και μετά βέβαια να πω ότι δεν ήταν μια «αυτό-ρύθμιση» χωρίς κανόνες, αλλά «αυτό-ρύθμιση» με κανόνες! Κάθε μέρα έβγαζα ανακοινώσεις και έδινα κατευθύνσεις, επί δυόμισι μήνες για το ποια είναι η ομάδα, ποιοι είναι οι σκοποί της, πώς φερόμαστε και ποιες είναι οι συμπεριφορές μας, διότι πάρα πολλά μέλη είχαν συνηθίσει να συμπεριφέρονται με τρόπο καταγγελτικό, με συζητήσεις καφενείου και γενικά να έχουν μία νοοτροπία διαφορετική από τη φιλοσοφία μας και τους σκοπούς μας. Στην πορεία, πάνω στον μήνα, είχε διαμορφωθεί ήδη ένα κλίμα, το οποίο ήταν αυτό που είχα ως στόχο από τη στιγμή που δημιουργήθηκε η ομάδα. Αλλά επαναλαμβάνω, ότι αν τα μέλη δεν είχαν αυτήν τη νοοτροπία και δεν σέβονταν τους συναδέλφους τους, δεν θα είχαμε πετύχει τίποτα. Συνεπώς, ναι υπήρχε προφανώς μία αυτορρύθμιση στη λειτουργία της ομάδας.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Νομίζω ότι αν μια κοινότητα δεν θέσει τους κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται δεν μπορεί να λειτουργήσει. Αυτοί οι κανόνες που έθεσες είναι καταλυτικοί. Ακόμη και στη φύση μια οντότητα δεν αναπτύσσεται χαοτικά, χωρίς κανόνες… Η επιτυχία της Ομάδας είναι ότι μπήκαν κανόνες, τους οποίους διαφυλάξατε, στους οποίους προσαρμόστηκαν τα μέλη και οποιεσδήποτε εξωγενείς «έφοδοι» απομονωνόντουσαν και εκ των πραγμάτων δεν είχαν θέση στην ομάδα…
ΜΑΝΏΛΗΣ ΚΟΥΣΛΌΓΛΟΥ
Ναι ακριβώς, οι κοινότητες Πρακτικής και Μάθησης διακρίνονται σε αυτό το θέμα, δηλαδή στο ότι θέτουν κάποιους κανόνες. Η συμμετοχή είναι προαιρετική αφού δεν υποχρεώνεις κάποιον να συμμετέχει, αλλά ούτε και έχει δικαίωμα ο καθένας να γράφει ό,τι θέλει. Αυτό πρέπει να ισχύει σε όλες τις ομάδες Πρακτικής και Μάθησης. Το μυστικό στην ομάδα μας είναι ότι υπήρχε μία ευελιξία στη διαμόρφωση των κανόνων… Αν έβλεπες τους πρώτους κανόνες, θα διαπίστωνες ότι σχετίζονταν με τη συμπεριφορά των μελών. Στην πορεία της ομάδας, οι κανόνες επανα-διαμορφώθηκαν ανάλογα με τα προβλήματα που αντιμετώπισε η ομάδα, εμπλουτίστηκαν, άλλαξαν και καταλήξαμε στους 10 κανόνες, τους οποίους βλέπει ο καθένας που εντάσσεται στην ομάδα. Στη φύση οι κανόνες είναι πολύ συγκεκριμένοι και αλλάζουν πολύ μακροπρόθεσμα. Στην ομάδα, βλέπουμε κάποια προβλήματα και τα διορθώνουμε άμεσα, διαμορφώνοντας αντίστοιχα τους κανόνες. Μόνο έτσι μπορεί να είναι λειτουργική μια ομάδα και να επιβιώνει.
ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΩΤΣΆΝΗΣ
Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την εξαιρετική αυτή συνέντευξη και καλή συνέχεια!
ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ 